Szkło jest kruchym, ale niezwykle plastycznym materiałem. Od tysięcy lat wykorzystywane jest w różnych dziedzinach sztuki, a artyści tworzą z niego rzeźby, obrazy, a także przedmioty codziennego użytku.

Używane od tysięcy lat

Szkło wykorzystywane jest w sztuce od tysięcy lat. Już z powstałych w wulkanach kawałków obsydianu wykonywano ozdoby oraz proste narzędzia. Wraz z opanowaniem metody produkcji szkła, rozwinęły się również sposoby jego użycia. Za przykład mogą posłużyć wyroby z wielokolorowego szkła millefiori, którego wczesne wersje wytwarzano już w I wieku naszej ery w starożytnym Rzymie. Techniką tą (polegała on na wtapianiu w szkło różnobarwnych prętów szkła mozaikowego) wykonywano m. in. wazony i dzbany.

Prawdopodobnie najbardziej znanym przykładem wykorzystania szkła w sztuce są witraże. Wielobarwne fragmenty układają się w monumentalne obrazy, czego najlepszym przykładem na polskim gruncie są witraże w Kościele Mariackim w Krakowie. Wykorzystywano je również poza budownictwem sakralnym – warto tu przywołać połączony z zegarem i pokazujący baskijską wieś witraż na dworcu Bilbao Abando.

Ze względu na swoje właściwości optyczne, a także możliwość nadania niemal każdego koloru szkło było i jest wykorzystywane do produkcji biżuterii. Wykonywano ją już w starożytności, ale prawdziwą sławę zyskała ona w czasach nowożytnych, zwłaszcza w XIX wieku. Warto podkreślić, że choć współcześnie szklane ozdoby przez wielu utożsamiane są z taniością i niską jakością, nie zawsze tak było – zanim upowszechniły się przemysłowe sposoby produkcji, było ono dostępne wyłącznie dla najbogatszych!

Słynni szklarze

Projektanci i artyści cenią sobie plastyczne właściwości szkła i wykonują z niego dziesiątki przedmiotów codziennego użytku. Był to niezwykle popularny materiał dla twórców secesyjnych, którzy tworzyli z niego wazony, dzbanki, kieliszki oraz butelki. Odznaczały się one żywymi kolorami i często roślinnymi motywami. Jednym z najwybitniejszych twórców tego okresu był Émile Gallé, który ze szkła uczynił główne tworzywo swoich dzieł i tworzył z niego meble oraz przedmioty codziennego użytku.

Rozwój technologii produkcyjnej umożliwił stworzenie niespotykanych wcześniej kształtów. Opracowana przez sir Alastaira Pilkingtona w 1952 roku metoda produkcji szkła float nie tylko ułatwiła i przyspieszyła proces wytwarzania szkła budowlanego, ale również wpłynęła na artystów. Może ono służyć do produkcji mebli, ale również jako płótno, na którym można wygrawerować wzór lub obraz. Ciekawym przykładem są prace wykorzystujące fusing – żeby uzyskać ostateczne dzieło, stapia się ze sobą dwa lub więcej kawałków szklanej tafli, którym później nadaje się finalny kształt – mówi Szymon Piróg kierownik biura doradztwa technicznego, Pilkington Polska.

Szkło może również służyć jako materiał rzeźbiarski. Niezwykle intrygującym przykładem użycia do tego celu są wykonane przez urodzonych w Czechach niemieckich artystów – Leopolda i Rudolfa Blaschki. Ze szkła tworzyli oni głównie kwiaty oraz modeli morskich bezkręgowców.

Barwy, formy, kształty

Różne kolory szklanych elementów uzyskuje się za sprawą dodatków związków różnych metali. Ciekawym przykładem jest zielono-żółte szkło uranowe, do którego zabarwienia używano np. dwuuranianu sodowego. Nie tylko dawało to przyjemny, zielonkawy odcień, ale również zapewniało fluorescencję w świetle ultrafioletowym oraz niewielką, niegroźną dla zdrowia, aktywność promieniotwórczą.

Współcześnie szkło jest stałym elementem miejskich krajobrazów, gdzie również wykorzystywane jest jako tworzywo sztuki. Przykładem może być znajdujący się w Sandomierzu, wykonany dzięki współpracy tamtejszego Muzeum Okręgowego i firmy Pilkington Polska, Szklany Spacer. Na ustawionych w różnych punktach miasta szklanych tablicach wygrawerowano historyczny wygląd budynków widocznych za transparentnymi taflami.

Szklane wyroby na stałe zagościły również w muzealnych salach. Powstały nawet muzea poświęcone wyłącznie szkłu – przykładami mogą być Corning Museum of Glass, Muzeum Szkła Murano w Wenecji, a w Polsce Centrum Dziedzictwa Szkła w Krośnie czy Centrum Szkła i Ceramiki Lipowa 3 w Krakowie. W dwóch ostatnich można było oglądać współorganizowaną przez Pilkington Polska wystawę „Od piasku do szkła”, która poświęcona jest jego produkcji i wyrobom.

Szkło nierozerwalnie kojarzone jest ze sztuką. Warto wspomnieć, że bez niego nie byłby możliwy rozwój fotografii i filmu – to dzięki dziesiątkom szklanych soczewek w kamerach i projektorach możliwe było uchwycenie i wyświetlenie obrazu. W odpowiednich rękach szklana tafla może przekształcić się w prawdziwe arcydzieło.